کوشتن کردەویەکی دژەئینسانییە،خەراپترین ودزێوترین کوشتنیش بەهۆی نامووسەوەیە

ونوشه کریم زاده

ئەگــەر بڵێــن نامــووس بنەمــای ژێرینــەی توندوتیــژی، ھەڵاواردن و زاڵێتــی سێکســی لــە وڵاتێکــە کــە پێکھاتــە لــە داب و نەریتــە ھیــچ جێــگای ھووفەیــەک نییــە، ھەرچەنــد کــە کوشــتنی نامووســی تەنیــا تایبــەت بــە کۆمەڵــگا نەریتێــکان و دواکەوتــووکان نییــە و لــە وڵاتانــی پێشــکەوتووش دا بــە دیمەنێکــی لاوازتــر بوونــی ھەیــە بــەڵام ئــەوەی ئاشــکرایە ئەوەیــە کــە لــە وڵاتانــی دواکەوتــوو کوشــتنی نامووســی جگەلـە بەرفراوانـی زۆرتـر لـە بیـر و ڕای گشـتی ناحەزێکـی کەمتـرێ ھەیــە و ئــەو ھەســتیاری کولتووریــە بەســتێن بــۆ بــڕەو پێدانــی کوشــتنی نامووســی زۆرتــر دابیــن دەکات ،بــەم پێیــە نامــووس و کوشــتنی نامووســی زۆرتــر کێشــەیەکی کۆمەڵگاییــە کــە ڕیشــەی لــە ســانکای کولتــووری و کۆمەڵایەتــی وڵاتانــی دواکەوتــوو دا ھەیــە.

بــەڵام کوشــتنی نامووســی چییــە؟

ئێســتاکەش پێناســەیەکی ڕوون و ورد لــە کوشــتنی نامووســی کــە بــه کوشــتن بــە بیانــووی پاراســتنی شــەڕەفیش نێــو دەبــردرێ نەخســتراوەتە ڕوو و لــە نموونــەی وەکــوو دامەزراندنــی پێوەنــدی دڵدارانــەی نابــاو، خیانــەت بــە ھاوژیــن، زینــاح، ھەڵاتـن لــە مــاڵ و…. کــە ھەڵســوکەوتی دژ نامووســی، داوێــن پیســی، بەدنــاوی و ســووکی دەژمێـردرێ ڕوودەدات، زۆر جاریـش بەبۆنـەی دەنگۆیەکـی بـێ بنەمـا لـە ئاسـتی گشـتی دەبێتـە ھۆی بەدناوی بنەماڵەیـەک و ودیھاتنی کوشــتنی نامووســی.

ئــەو جــۆرە کوشــتنانە ئاکامــی ھەڵســوکەوتێکی توندوتیژانەیـە کـە بـە پێـی ئـەو پیاوانـی بنەماڵەیـەک یەکێـک لـە خێزانـی ماڵــی بریتــی لــە ) خوشــک، کــچ، دایــک، ھاوســەر و کچــی مــام)بــە ھۆکاری ھەبوونــی پێوەنــدی حــەرام دەکــوژن تــا بــە گومانــی خۆیــان لککــەی بەدنــاوی و سەرشــۆڕی لــە داوێنــی بنەماڵــە و کەســوکار خاوێــن بکەنــەوە و قوربانــی ئەســلی ئــەو کوشــتنانە ژنــان و کچانــن.

کوشــتنی نامووســی ڕیشــەی لــە مێژوویــی کۆنــی ئێــران دا ھەیــە و ئێســتاکەش بــە تێپــەڕ بوونــی ڕۆژگاریکــی دوور و درێــژ لــە ئــەو ســەردەمە بــەردەوام کوشــتن بــە بیانــووی پاراســتنی شــەڕەف لــە ئێــران لــە ســەر ھێــزی خــۆی ماوەتــەوە و ھەمــوو ڕۆژێــک زۆرتــر لە ڕۆژانی تر شــایەت و گــوێ بیســتی خەبــەری ئــەو جــۆرە کوشــتنانە دەبیــن ســەبارەت بــە چۆنێتــی و ھۆی ئــەو کوشــتنانە توێــژەرەکان ھۆکاری زۆریــان ئاشــکرا کــردووە بــەڵام بۆچــوون وایــە ڕۆلــی کولتــوور لــە پــەرە پێــدان بــە کوشــتنی نامووســی لــە کۆمەڵگـە بەرچاوتـرە.

مەبەسـت لـە ڕۆڵـی کولتـووری ھەمـان سـانکایە کــە ڕیســا و گرنگــی کۆمەڵگایــەک دیــاری دەکات ئــەو ڕیســایە کــە بــە پاراســتنی نامــووس و شــەڕەف بەھایەکــی زۆرتــر لــە گیانــی مرۆڤــەکان دەدات، ســانکا کولتوورێکــە کــە بــۆ خەڵــک دابیــن دەکا کــە بــێ نامووســی، بــێ بایەخییــە و نامــووس بــە ژنانــەوە گــرێ دەدا، بەڵام لە ڕاسـتی دا بۆچی کەسـێک دەبێ نامووسـی کەسـێکی تر بێ؟ چ کەســێک پێناســە بــە نامــووس و بــێ نامووســی دەکات؟ بــێ گومــان وەڵامــی ئــەو پرســیارانە تەنیــا دەتوانیــن لــە ناوەڕۆکــی بنەمــای کولتــووری و کۆمەڵایەتــی کۆمەڵگــەی نەریتــی دا بدۆزینــەوە کــە لەســەر بنەمــای پیاوســاڵاریی و بــە ھۆی ھێــزی پیاوانــە بــە نامــووس و بــێ نامووســی پێناســە دەکرێــت.

ئاشــکرایە کــە لــە ئــەوجــۆرە بنەمایانــە یــا بنەمــای پیاوســالاری و نەبوونــی بەرامبــەری و دادپــەروەری سێکســی ژنــان ل تووشــی لاوازی و بــێ ھێـزی دەبـن، پیـاوان لـەو بارودۆخـە بـە قازانجـی خۆیـان بـەھرە دەبـەن و ژنــان بــە ســەرمایەی خۆیــان دەزانــن و ھەر چەشــنە دەســتدرێژی و چاولێکــردن بــەوان بــە عەیــب و سەرشــۆڕی دەزانــن و بۆیــە لــە وڵاتانێــک کــە ژنــان پێگــە و مافــی کۆمەڵایەتــی دابیــن کراویــان ھەیــە کەمتــر بــەرەوڕووی کوشــتنی نامووســی دەبنــەوە و بــە پێچەوانــە لــە وڵاتانێــک کــە پێگــەی ژنــان لاوازتــرە کوشــتنی نامووســی زۆرتــر ڕوو دەدات کەواتــە خەڵکــی ئــاوا کۆڵەڵگایــەک رووشــانی شــەڕەف و ئابــڕووی خۆیــان زۆر بــە ژان تــر دەزانــن تــا بــە لەدەســت دان یــا مردنــی کەســووکار یــا خۆشەویســتەکانیان لــە وەھا کۆمەڵگایــەک نامــووس وەکــوو پێــوەر و سەرچەشــنێکە بــۆ ھەڵســەنگاندن، ھەژیــن، و پێگـەی ئەندامـی خـۆی ئەژمێـردە دەکات.

لـە کۆمەڵگایەکـی نەریتـی، شــەڕەف و داوێــن پاکــی ژن تەنیــا ھی ژن نییــە بەڵکــوو ســامانێکی ھاوبــەش و گشــتی بنەماڵــە و تایبــەت بــە خــزم و کەســوکارە، جگەلــە ئــەوە ھۆکاری کــە وەکــوو بــاوەڕ و غیرەتــی عەشــیرەتی، زاڵێتــی پیاوســالارانە، زاڵێتــی فەرھەنگــی، بنەمــای دەســەڵاتداری، ھەبوونــی داب و نەریتـی ھەڵـەی ھاوسـەرگیری، شـەڕەف پەرەسـتی، تێڕوانینـی نەریتــی ســەبارەت بــە ژنــان و کچــان و بــە تایبــەت لــە ناوەنــدی قەومــی ئیرانــی لــە پارێزگەکانــی ڕۆژئــاوا، ڕۆژھەڵات، کوردســتان، ئەردەبێــل، ئیلام، سیســتان و بەلووچێســتان، خوزســتان و فــارس لــە ڕەوتـی ڕوودانـی کوشـتاری نامووسـی دیمەنێکـی بەرچاوتریـان ھەیـە.

زۆر بــە ژانــە کاتێــک کــە ئــەو پیاوانــەی قەتــڵ دەکــەن، زۆر کات ژنــان بــە ھۆی بوونــی پێوەنــدی سێکســی ناکــوژن و ھێنــدێ جــار ژنــان بــە ھۆی ھەڵاتــن لەمــاڵ، مــل نــەدان بــە ھاوســەرگیری زۆرەملێــی و زۆر جاریــش بــە ھۆی دەنگــۆ و دڵ پیســی ســەبارەت بەژنـان دیـان کـوژن، ھەمـووی ئـەو نموونانـە بەسـتراوە بـە کولتـوور و فەرھەنگــی ئــەو کۆمەڵگایــە کــە لــە گــەڵ ئابــڕوو، شــەڕەفی پیــاوان لــە دژایەتــی دایــە و بەرەنجامەکــەی کوشــتنی نامووســیە، زۆر بــە ژانتــر ئــەو بارودۆخەیــە کــە لــە نێــوی دا ژنێــک بــە زۆر دەســتدرێژی بەســەر دابکــرێ و ھەم ببێتــە ھۆی سەرشــۆڕی و بــێ نامووســی بنەماڵەکــەی و کوشــتنی دەبێتــە ھۆی پاراســتنی ئابــڕوی بنەماڵەکــەی.

ڕیشـەی تـەواوی ئـەو ھۆکارانـە بـۆ کوشـتنی ژنـان بیـر و بـاوەڕی ھەڵەیــە کــە لــە ڕابــردووە بــۆ کۆمەڵگــەی ئێمــە بەجێمــاوە یاســای نابەرابـەری ئایینیـش بۆتـە ھۆی پایـەدار بوونـی ئـەو جـۆرە باوەڕانـە و دەتوانیــن بڵێــن کــە یاســای ئایینــی بــە شــێوەی ڕاســتەوخۆ و ناڕاســتەوخۆ بەســتێنی بــۆ بــرەوی ئــەو جــۆرە توندوتیژیانــە دژ بــە ژن دابیــن کــردووە و لــق و پــۆی حوکمــە شــەرعییەکانی ئیســلام کــە تەنیــا ســەرچاوەی پێڕاگەیشــتن بــە تاوانــەکان لــە وڵاتــی ئێرانــە.لــە پێنـاوی پێشـێل کـردن و گرنگـی پێنـەدان بـە مافـی ژنـان بڕیـار دەدات لـە ئـەو یاسـایانەدا ژنـان ژێرفەرمانـی بڕیـاری مێردەکانیـان و پیـاوان بەرپرسـی ژنـان وگرینـگ تـر ئەوەیـە کـە داوێـن پاکـی و ناپاکـی ھەر لــە ئــەو ئامۆژیــارە ئایینیانــە بــە خەڵــک دەناســرێن و ھەر بــەم ھۆیــە لــە وەھا کۆمەڵگایــەک کەمتریــن ســزا بــۆ بکوژانــی نامــووس.

دیــاری دەکرێــت بــە داخــەوە لــە ئــەو کۆمەڵگایانــەدا ئەگــەر پیاوانیــش ژنــان بــۆ کــردەوەی بــە ڕواڵەتــی داوێــن پاکــی ســزا نــەدەن، خــۆدی دەزگای قەزایــی ئــەوان بــە تاوانبــار دەناســێنێ و ســزایان پــێ دەدات.

کەواتــە لــەوەھا کۆمەڵگایــەک، وشــەی نامــووس لــەو ڕەســتانەیە کــە نرخێکــی یەکاویەکــی ھەیــە و پێشــاندەری ڕاســتێتی کۆمەڵــگا و فەرھەنگــە و خەڵکــی ئــەو کۆمەڵگایــە وا لــە نێــو دۆب و نەریتــی کــۆن قـوم بـوون کـە کوشـتن بـە بیانـووی نامـووس و پاراسـتنی شـەڕەف تـاوان ئەژمێـردە ناکـرێ بەڵکـوو بـە جۆرێـک ئـەو ھەنـگاوە پارێـزەری لـە نامووسـە و بەداخـەوە لـە وڵاتـی ئێـران لـە لایەن دەسـەڵاتدارانیش بــە ئاشــکرایی لایەنگــری لــە ئــەو کەســانە دەکرێــت و بــە پێدانــی کەمتریــن ســزا بــۆ تاوانــکاران دادەپۆشــرێ، ئێســتاکە لــە ئێــران بــە ھەبوونـی کەلێنـی نەسـڵی و ڕووبەڕووبونـەوەی نەسـڵی نـوێ لەگــەڵ بەھاکانــی دونیــای ئێمڕۆیــی و بەیارمەتــی پانتــای مەجــازی نەســڵی نــوێ توانیویانــە تاڕادەیــەک خۆیــان لــە چەنگــی بیروبــاوەڕی غەڵــەت سـەبارەت بـە نامـووس و ژنـان ڕزگار بکـەن، بـەڵام ئـەوە بـەو مانـای کـەم بوونـەوەی کوشـتنی نامـووس لـە ئێـران نییـە، چۆنکـە ھەڵکەوتـی نـوێ دەبێتـە ھۆی ڕووبەڕووبونـەوەی دوو نەسـڵی کـۆن و نـوێ بـەم پێیـە کاتێـک کـە دابیـن کردنـی پێوەنـدی لـە گـەڵ غەیـری ھاوڕەگـەز لـە نێـو فەرھەنگێـک مانایەکـی خەراپـی ھەبـێ.

نەسـڵی نـوێ دەکەوێتـە ژێـر کاریگـەری مودێـڕن و تاکخـوازی و کەڵـک وەرگرتـن لە پانتای مەجازی و میدیاکانـی دەرەکـی بەبـێ ئاوێتەکردنـی فەرھەنگـی کەڵک وەرگرتن لە ئـەو تێکنۆلۆژییـە لـە گـەڵ فەرھەنگـی کـۆن و بـە دابیـن کردنـی پێوەنـدی لـە گـەڵ غەیـری ھاوڕەگـەز و بـە نۆڕمـاڵ بوونـی ئـەو مافـە بـۆ خۆیـان لـە بەرامبـەر نەسـڵی ڕابـردووی پیـاو سـالاری ڕووبەڕوودەبنـەوە کـە چاوەدێـری نامـووس و ھەڵسـوکەوتی ژنـان گرێـدراو بـە خۆیان دەزانن و ئــەو بەرامبــەری و دواکەوتنــی فەرھەنگــی بەســتێن بــۆ کوشــتاری نامووســی دابیــن دەکات و زۆر جــێ سەرســامی نییــە کــە ھەمــوو ڕۆژێــک شــایەتی کوشــتاری نامووســی دزێــو و دڵتەزێــن لــە ئێرانیــن.

کۆمەڵگایــەک کــە بنەماکــەی لــە ســەر پیاوســالاری دابیــن کــراوە و دەســەڵاتدارنی ھیــچ بایەخێــک بــە ژنــان نــادەن لــە وەھا وڵاتێــک پیــاوان چــۆن پشــتیان گەرمــە لــە لایەن بڕیاردەرانــی دژ بــەژن، ژن بــە ســامانی خۆیــان و تەنیــا وەکــوو ئامرازێــک بــۆ زاووزێ و پێویســتی سێکســی خۆیــان ئەژمێــردە دەکــەن و بۆیــە دەســتدرێژی و چاولێکردنــی ژنەکانیــان وەکــوو دەســتدرێژی غەریبەیــە بــە مڵکــی خۆیــان ڕەچاودەکــەن کــە دەبــێ دژ بــە ئــەو کردەوەیــە ناڕەزایەتــی دەربــڕن.

لــە ئــەو کومەڵگایــەدا غیــرەت بــۆ دابیــن کردنــی پێوەنــدی سێکســی تەنیــا بــۆ ژنانــە و پیــاوان بــۆ پێوەنــدی سێکســی مــەودا پێــدراون و ژنــان دەبــێ لــە ھەر بارودۆخێــک بــە وێنــەی نامــووس ھێژایـی خۆیـان ڕابگـرن چـۆن نامـووس لای پیـاوان یانـی پلـە و پایـە، و لـەو کۆمەڵگایـە پیـاو وەکـوو کەسـێکی نامـووس پەرەسـت و لەقاڵبـی قارەمـان دەناسـێندرێ و بـە لەناوچوونـی بـەھا و ڕێسـا گیانـی خـۆی دەخاتـە نێـو مەترسـی و ئـەو پیاوانـە نەتەنیـا سـەرکۆنە ناکرێـن بەڵکـوو دەسخۆشـیان لێدەکـرێ و بـە جۆرێـک ئـەو کردەوەیە بـڕەوی پێدەدرێ.

لـە کۆتایـی دەبـێ بڵێـن کـە کوشـتاری نامووسـی ھەمـان فەرھەنگـی توندوتیــژی دژ بــە ژنانــە کــە لــە کومەڵگــەی نەریتــی دەســەڵاتدارە و گۆڕانــکاری ئــەو فەرھەنگــە پێویســتی بــە زمانێکــی زۆرە و ناتوانیــن بــە ئاســانی دڵ بــەوە خــۆش کەیــن کــە کوشــتنی ژنــان بــە بیانــووی پاراسـتنی نامـووس پیـاوان ڕوو بـە پووکانـەوە بەرێـت و لـە نـاو بچێـت ئـەو دیـاردە گـرژە ڕیشـەی لـە بـەھا و ڕێسـای غەڵەتـی ڕابـردوو ھەیـە، کــە بــۆ لــە ناوبردنــی ئــەو ڕێســا غەڵــەت و نایاســایی و نائینســانییە، دەبــێ چــالاکوانانــی بزوتنــەوەی ژنــان لــە تەنیشــت چــالاکوانانــی بزوتنــەوەی مەدەنــی دەســت بــە دەســتی یەکتــر بــدەن و یاکــوو بــە ئاشــکرا کردنــی بیــر و بــاوەڕی ھەڵــە جێگــەی ڕاســتەقینەی ژنــان لــە کۆمەڵگـەدا بـرەو بـدەن و ھەروەنـا ئـاگادار کردنـەوەئ ژنـان سـەبارەت بــە مافــی خۆیــان و پیــاوان ســەبارەت بــە جێگــە و پێگــەی بــە نرخــی مــرۆڤ بەڵکــوو ڕێگــە چارەیــەک بــێ بــۆ ئــەو جــۆرە توندوتیژییانــە.